Większość dorosłych mieszkańców Szopienic zapewne pamięta pomnik-obelisk, który był zlokalizowany przy ul. ks. bpa Herberta Bednorza (do roku 1990 ul. Fryderyka Engelsa), przed budynkiem Szkoły Podstawowej nr 55. Pomnik ten w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku uległ degradacji i zapomnieniu. Postępująca dewastacja sprawiła, że z czasem zatarła się pamięć o tym, kogo miał upamiętniać. O potrzebie usunięcia resztek obelisku pisano w „Roździeniu” w roku 1996 i 1999. Obelisk był już wtedy tylko resztkami, które należało zdemontować. Ostatecznie pomnik bez tablicy i napisu zlikwidowano. Dokonano także wykreślenia z ewidencji miejsc pamięci województwa śląskiego, na podstawie pisma Wydziału Gospodarki Komunalnej Urzędu Miasta Katowice z 9 grudnia 1999 roku (nr GK-III-7064/20/99).
Pozostaje pytanie, kogo upamiętniał pomnik oraz kiedy powstał? Na pierwsze pytanie odpowiedź daje publikacja prof. Jana Kantyki z roku 1986 pt. „Upamiętnione miejsca walk o społeczne i narodowe wyzwolenie w województwie katowickim”. Autor zawarł tam informację, że pomnik (a właściwie tablica) był poświęcony pamięci działaczy politycznych, którzy zginęli z rąk hitlerowców w czasie okupacji. Na tablicy zamieszczony był napis: „W nieustraszonej walce z wrogimi siłami faszyzmu i reakcji o wyzwolenie społeczne i narodowe oddali swe życie wierni synowie partii, obywatele Szopienic. Towarzysze: Józef Wieczorek „Ryszard”, Edward Żabiński „Brylski”, Wiktor Nagi, Flawian Wysocki, Antoni Mazur, Kazimierz Adamiec, Izydor Rajf, Teodor Knicz, Stefan Stolorz, Roman Nowak, Antoni Kuc, Józef Musialik. Cześć pamięci bojowników o socjalizm!”.
Tak więc obelisk upamiętniał poległych członków partii (PPS, PPR), pochodzących lub związanych z Szopienicami. Warto dodać, że do roku 1995 obecna ulica dra Stanisława Olchawy nosiła imię Edwarda Żabińskiego. W roku 1995 zmieniono także nazwę ulicy Flawiana Wysockiego na ul. Adama Kocura (przedwojennego prezydenta Katowic). Wracając do tematu obelisku, pojawia się pytanie kiedy powstał? Otóż w Archiwum Urzędu Miasta Katowice zachowała się dokumentacja, dotycząca budowy pomnika, zatytułowana: „Budowa tablicy honorowej ku czci poległych bojowników o wyzwolenie narodowe i społeczne miasta Szopienic na terenie położonym w Szopienicach przy ul. F. Engelsa, naprzeciw kościoła ewangelickiego”. Budowę zainicjował „Społeczny Komitet Budowy Tablicy Honorowej w Szopienicach”, który 18 października 1957 roku przesłał do Urzędu Miasta Szopienice projekt tablicy wraz z otoczeniem. Projekt zakładał, że tablica będzie wykonana z czarnego marblitu o grubości 8 mm, zostanie osadzona w bloku z czerwonego piaskowca. Złocone litery na tablicy miały być w niej trawione na głębokość 2 mm (poddane obróbce, powodującej zmatowienie szkła). Do tablicy przylegał blok z takiego samego piaskowca, podzielony „w kasetony z akcentem plastycznym o tematyce walk wyzwoleńczo-rewolucyjnych”. Kuty relief głębokości 2,5 cm zalano ołowiem i podpatynowano na czarno. Przed pomnikiem zlokalizowano podest skośny, wykładany w marmurowe kasetony (w dwóch odcieniach szarości), łączone żelaznymi prętami o grubości 1 cm. Całość została zamknięta z trzech stron cokołem ze sztucznego kamienia fakturowego. Na bloku z reliefem umiejscowiono kuty z żelaza znicz. Teren wokół pomnika miał być odpowiednio uporządkowany. Ten projekt już 4 października 1957 roku zatwierdzono w Wojewódzkim Wydziale Kultury. Teraz oczekiwano jedynie na zgodę władz miasta Szopienice. Miejska Służba Planowania w Szopienicach nie miała zastrzeżeń i przystąpiono do budowy. Fundusze na budowę pochodziły z dobrowolnych składek, prowadzonych przez Społeczny Komitet Budowy Tablicy (pod przewodnictwem Jerzego Gadomskiego), a także z funduszy F.O.S., otrzymanych staraniem ówczesnego zastępcy przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach – Jerzego Ziętka.
Niestety nie wiemy kiedy dokładnie odsłonięto pomnik, natomiast miało to miejsce jeszcze w roku 1957. Co ciekawe istnieją rozbieżności między pierwszym projektem, a stanem obelisku, opisanym przez Jana Kantykę w roku 1986. Otóż pierwotny projekt wymienia 14 nazwisk na tablicy, a w roku 1986 było ich tylko 12 (brakuje nazwisk Antoniego Dudy i Jana Rozlacha). Nie wiemy czy już w trakcie budowy zrezygnowano z tych dwóch nazwisk, czy też uległy one zatarciu po wybudowaniu obelisku tak, że prof. J. Kantyka mógł odczytać tylko 12 nazwisk. Dziś po pomniku nie ma śladu, natomiast ocenę decyzji władz miasta, czy warto było resztki pomnika demontować, czy może jednak trzeba było go odnowić, pozostawiamy czytelnikom.
Michał Bulsa, Michał Malina
Tekst został opublikowany w miesięczniku „Roździeń”, nr 8/217 (sierpień 2013), str. 9.
Źródło fotografii: Archiwum Urzędu Miasta Katowice.
